|
Í Alþýðublaðinu 13. október 1964 birtist eftirfarandi frétt eftir OÓ: "Fundinn er við Hvalsnesskirkju legsteinn Steinunnar dóttur Hallgríms Péturssonar. Steinn þessi hefur verið týndur í hátt á aðra öld, þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir til að hafa upp á honum." Síðan segir frá því hvernig bóndinn á Bala, Guðmundur Guðmundsson, formaður sóknarnefndar Hvalsnessóknar hafi verið að vinna við að steypa stétt upp að kirkjunni og ætlað að fjarlægja steina sem standa myndu upp úr steypunni. ãByrjar hann á steini sem stóð við norð(vestur)- horn kirkjunnar og ætlar að velta honum við og nota í uppfyllingu undir steypuna. Kemur þá í ljós, að letur var á steininum, vel læsilegt. Lét hann Gísla [Guðmundson] kirkjuhaldara þegar vita af fundinum, sem við nánari athugun sá að hér var um að ræða legstein Steinunnar Hallgrímsdóttur". Í greininni kemur fram að menn hafi vitað um tilvist þessa steins því um hann hafi verið heimildir í gömlum skrifum en þó var ekki vitað hvar hann var fyrr en hann kom upp í tengslum við kirkjubyggingu í Hvalsnesi árið 1820. Síðan hafi hann glatast á ný og hvorki Brynjólfur Jónsson frá Minna-Núpi, né Matthías Þórðarson þjóðminjavörður fundið hann þrátt fyrir ítrekaða leit í byrjun þessarar aldar. ãÁreiðanlega hafa þeir báðir gengið á honum" segir svo, "því hann er búinn að liggja á hvolfi fyrir utan kirkjudyrnar síðan hún var byggð fyrir 77 árum [1887]." Síðan heldur greinarhöfundur áfram: "Legsteinninn er gerður úr sléttri grásteinshellu sem sennilega hefur verið um 70 sm. á kant en höggvið hefur verið utan af honum svo hann félli betur í hleðsluna sem hann var notaður í. Við þessar lagfæringar skemmdist letur steinsins nokkuð, en enn er vel læsilegt: STEINU Steinninn og ljóðin Niðurlag greinarinnar er eftirfarandi: "Talið er líklegt að séra Hallgrímur hafi sjálfur höggvið þennan stein. Hann þjónaði í Hvalsnesi í 7 ár, frá 1644 til «51, hefur Steinunn því bæði fæðst og látist þar, en hún var þriggja og hálfs árs gömul er hún dó. Var hún mjög efnilegt barn og tregaði faðir hennar hana mikið og orti eftir hana tvenn eftirmæli." Á Hvalsnesi Kirkja við opið haf Maður þarf ekki að vera skáld á borð við Snorra Hjartarson til þess að fyllast lotningu frammi fyrir þessum grófhamraða steini. Þegar ég hóf að skrifa leikrit mitt um eiginkonu sálmaskáldsins Guðríði Símonardóttur, sem ber titilinn Heimur Guðríðar Ð Síðasta heimsókn Guðríðar Símonardóttur í kirkju Hallgríms, gerði ég mér ferð í Hvalsnes til þess að taka á steininum. Snerta steininn, finna þyngd hans, ráða ekki við hann, fara fingrum um stórkarlalega stafina sem gefa svo margt til kynna um manninn sem hjó þá. Seinna fékk ég leyfi til þess að hafa fyrsta samlestur á leikritinu í kirkjunni til þess að leikararnir mættu einnig komast í snertingu við steininn og umhverfi hans. Þyngd steinsins Það er þyngd steinsins og stafagerðin sem grípa mann sterkustum tökum. Er það á eins manns færi að lyfta honum? Dótturtorrek Maður sér fyrir sér frumstæð verkfæri hins fátæka prests, heyrir glamur af hamri og meitli, sér tár hrökkva í grátt rykið, sér hann hagræða hellunni á gröf síns eftirlætis og yndis, og ljóðið og steinninn verða eitt, allt eins og Snorri orðaði það. Ljóðið munu margir lesendur Bautasteins kannast við. Eftirmælin, sem í raun eru tvenn og vefast saman í eitt máttugt harmljóð, dótturtorrek, eftir þessa litlu stúlku sem Hallgrímur segir með eigin orðum að hafi verið svo næm skynsöm, ljúf í lyndi. Óvenjulegur maður Það er mikið haft við svo lítið barn að yrkja eftir það dýr ljóð og leggja stein á gröf þess á tímum, þegar barnadauði var daglegt brauð hinna fátæku og sneyddi ekki heldur hjá húsum hinna ríku. Það bendir til þess að Steinunn Hallgrímsdóttir hafi verið einstaklega efnilegt og heillandi barn ellegar faðir hennar óvenjulegur maður. Og auðvitað var umræddur faðir óvenjulegur maður. Og konan hans, móðir barnsins, átti að baki óvenjulega ævi. Hún hafði lent í herleiðingunni miklu til Alsír 1627 í Tyrkjaráninu svokallaða og var ein örfárra sem áttu afturkvæmt. Fundum þeirra bar saman í Kaupmannahöfn haustið 1636 og er ekki ætlunin að rekja langa sögu þeirra hér. Þó er rétt að minna á að fyrstu sjö búskaparár sín bjuggu þau við fátækt og allsleysi á Suðurnesjum þar til Hallgrímur var vígður til prests í Hvalsnesi þrítugur að aldri. Leppalúðakvæði Í Hvalsnesi fór andlegt atgerfi Hallgríms smám saman að njóta sín. Þegar hann losnaði úr mesta baslinu og púlsvinnunni hóf hann að leggja rækt við skáldgáfu sína og skemmti fjölskyldu sinni og sveitungum með löngum rímnaflokkum af miðaldahetjum og riddurum og fleiri veraldlegum kvæðum. Nýlega var t.d. rakið til hans geysiskemmtilegt Leppalúðakvæði í 53 erindum þar sem hann nafngreinir þrjú börn þeirra hjóna, Eyjólf, Guðmund og Steinunni litlu. Leppalúði er að leita að óþægum börnum í pottinn handa Grýlu og falast eftir litlu systkinunum í Hvalsnesi. Þar eru m.a. þessi erindi: Sagt er mér hún Steinunn Minnisvarði um fæðingu skálds Þegar Steinunn litla hættir að ærslast og óþekktast og hrín ekki lengur á nóttunni verða stóru hvörfin í lífi Hallgríms, bæði sem manns og skálds. Sorg hans er þvílík. Hann er óhuggandi. Hann æðir upp í heiðina, rásar um grjótauðnina sem umlykur Hvalsneshverfi, rekst á steininn, hann tekur steininn fangbrögðum, lyftir meira en hundrað kílóum, kemur þessu flykki heim í smiðju og byrjar að höggva í hann stafina hennar. STEINUNN HALLGRÍMSDÓTTIR. Upp úr þessum átökum verður kvæðið til sem gert hefur litlu stúlkuna og dauðastríð hennar ódauðlegt. Eftir þessar aflraunir er Hallgrímur breyttur maður. Hann er nýtt skáld. Hagyrðingurinn og höfundur rímnanna víkja til hliðar en trúarskáldið Hallgrímur Pétursson stígur fram. |
|
|
