|
Kvennaskólastjóri, fyrst
kvenna alþingismaður:
Ingibjörg H. Bjarnason
Ingibjörg Hákonardóttir Bjarnason var fædd á Þingeyri við Dýrafjörð 14. desember
1867, dóttir Hákonar Bjarnasonar (f. 11. sept. 1828, d. 2. apríl 1877, varð úti
eftir skipsstrand á Mýrdalssandi), kaupmanns þar og á Bíldudal, og k.h. Jóhönnu
Kristínar Þorleifsdóttur (f. 16. des. 1834, d. 11. jan. 1896), sem bæði voru af
prestum komin. Börn þeirra hjóna voru 12 talsins, en sjö dóu í æsku. Hin fimm
urðu þjóðkunn og tóku upp ættarnafnið Bjarnason. Voru albræður Ingibjargar dr.
Ágúst H. Bjarnason, prófessor í heimspeki, Lárus hæstaréttardómari og alþm.,
Brynjólfur kaupmaður og Þorleifur yfirkennari. Ingibjörg ólst upp frá eins til
12 ára aldurs á Bíldudal, en 1880 fluttist móðir hennar til Reykjavíkur til að
koma börnunum til mennta. Ingibjörg gekk á næsta ári í Kvennaskólann í Rvík og
lauk þaðan prófi 1882. Var hún síðan við nám árin 1882?84 í kvenlegum listum
ásamt dönsku, ensku og teiknun hjá Þóru, dóttur Péturs biskups Péturssonar.
Eftir það hélt hún til framhaldsnáms í Kaupmannahöfn 1884?5, en varð að hverfa
heim vegna veikinda móður sinnar. Fór aftur á sömu slóðir 1886 til náms í ýmsum
greinum, þ.á m. leikfiminám og lauk prófi í þeirri grein við Institut Paul
Petersen; mun hafa verið fyrst íslenzkra kvenna til að ljúka prófi í þeirri
grein. Dvaldist hún í Khöfn við nám og störf til 1893, en móðir hennar hélt þar
heimili fyrir börn sín sem voru þar við nám. Enn síðar dvaldist Ingibjörg
erlendis 1901?3 og kynnti sér skólahald, einkum í Þýzkalandi og Sviss.
Hún fluttist heim 1893, var við kennslustörf í Rvík til 1901, kenndi m.a.
leikfimi við Barnaskólann, en í Kvennaskólanum kenndi hún á árunum 1893?1901 svo
fjölbreyttar greinar sem leikfimi, bróderí, útsaum, léreftasaum, hvítbróderí,
teiknun, dans, heilsufræði og dönsku. Þá tóku við tvö utanferðarár, unz hún var
aftur kennari við Kvennaskólann 1903?6, á síðustu árum Þóru Melsteð sem
forstöðukonu (sjá æviþátt hennar, undir Thora Melsteð). Hún var ráðin sem
forstöðukona skólans 1906 og gegndi því starfi til æviloka.
"Forstöðukvennaskiptin urðu slétt og felld, þrátt fyrir kynslóðaskiptin. Frú
Þóra vildi, að frk. Ingibjörg tæki við, enda mun hún af flestum hafa verið talin
nær sjálfkjörin til starfsins og ekki verið því mótfallin sjálf" (AE). Lýsti
Þóra Ingibjörgu þannig í riti um skólann 1874?1906: "Mér er kunnugt um þrek
hennar, þekkingu og dugnað, hún hefur kennt bæði við kvennaskólann og víðar og
áunnið sér almanna lof." Setti hún fljótt mark sitt á skólann, m.a. með
ýtarlegri skólaskýrslum og nýbreytni í náminu, en um leið var nauðsynlegt að
afla frekari fjárveitinga frá Alþingi til reksturs skólans, og var skólinn
settur í nýju húsnæði, sem var reyndar í eigu Steingríms Guðmundssonar trésmiðs,
við Fríkirkjuveg þann 6. okt. 1909. Var hann nú ekki einungis einn fjölmennasti
skólinn, heldur einnig "fjölmennasta heimili í Reykjavík" vegna
heimavistarinnar, og krafðist allt þetta sem og naumur fjárhagur ýtrustu
skipulagningar af Ingibjörgu (AE). Þá var tekin upp kennsla í þýzku,
enskukennsla aukin, hjúkrunarkennsla hafin fyrir allar námsmeyjar og sumt í
verklegu kennslunni og trúfræði fellt niður, meðfram í sparnaðarskyni;
skólareglur voru einnig gerðar ýtarlegri. Árið 1925 var lagt fram á Alþingi
frumvarp til laga um að ríkisstjórnin tæki að sér Kvennaskólann. Voru Jón
Magnússon forsætisráðherra og Ingibjörg, sem þá sat á þingi, bæði meðmælt
frumvarpinu, en það það mætti harðri mótspyrnu, einkum Jónasar frá Hriflu, og
var það fellt eftir þriðju umræðu á jöfnum atkvæðum. Má lesa um þetta o.fl. í
sögu skólans í ritinu Kvennaskólinn í Reykjavík 1874?1974. En vorið 1930 keypti
skólinn húsið á Fríkirkjuvegi með stuðningi Alþingis og Reykjavíkurborgar.
Ingibjörg var stöðuglynd og sýndi reglufestu í skólahaldinu, bar umhyggju fyrir
námsmeyjunum, var til fyrirmyndar um starfshætti bæði skólans og
heimavistarinnar og hafði forgöngu um að kennsla var tekin upp í svo þörfum
greinum sem hjúkrun í heimahúsum, meðferð ungbarna og hjálp í viðlögum. Hún fór
í margar utanlandsferðir í skólastjóratíð sinni til að kynna sér hið
markverðasta í skóla- og uppeldismálum. Hún var fyrsti og eini heiðursfélagi
Nemendasambands skólans, sem stofnað var 1937, og sást á því, hvern hug og
virðingu eldri nemendur báru til hennar.
Ingibjörg var umbóta-, kvenréttinda- og félagsmálakona. Hún tók á yngri árum
mikinn þátt í starfsemi Thorvaldsensfélagsins og sat í stjórn þess; var hún
valin til að halda ræðu fyrir minni félagsins á 25 ára afmæli þess. Þá starfaði
hún mikið í Lestrarfélagi kvenna í Reykjavík og Hinu íslenzka kvenfélagi. Hún
átti mestan þátt í stofnun Hins íslenzka heimilisiðnaðarfélags 1913, sem
formaður nefndar um undirbúning og lagasetningu þess félags (aðrir í nefndinni
voru Matthías Þórðarson þjóðminjavörður og Jón Þórarinsson fræðslumálastjóri).
Íslenzkar konur fengu kosningarétt til Alþingis með lögum, sem undirrituð voru
af konungi þann 19. júní 1915, og hefur sá dagur síðan verið hátíðardagur
kvenna. Það skilyrði var þó sett, að þær skyldu vera orðnar fertugar að aldri,
en því var breytt 1920 í kjölfar Sambandslaganna, og hefur síðan ríkt jafnrétti
kynjanna að þessu leyti. Kosningarétti kvenna var fagnað á miklum fjöldafundi
þann 7. júlí 1915 eftir hátíðargöngu um miðbæ Reykjavíkur, en hornaflokkur lék
undir íslenzk lög. Fór fundurinn fram á fánum skreyttum Austurvelli, og gekk
sendinefnd fimm kvenna inn í þinghúsið og færði sameinuðu þingi fagurt,
skrautritað ávarp frá íslenzkum konum. Hafði Ingibjörg orð fyrir þeim og gerði
það með virðuleik og skörungsskap (hinar nefndarkonurnar voru Bríet
Bjarnhéðinsdóttir, Elín Stephensen, Kristín Jacobson og Þórunn Jónassen).
Forseti Sameinaðs Alþingis þakkaði með stuttri ræðu, sem og ráðherra, Einar
Arnórsson, og voru konur hylltar af þingheimi með þreföldu húrrahrópi. Á
Austurvelli söng kvennakór kvæði ort í tilefni dagsins, lesið var upp skeyti til
Kristjáns konungs X og drottningar frá kvennafundinum og ávarpið til Alþingis,
en síðan fluttu Bríet Bjarnhéðinsdóttir og Ingibjörg H. Bjarnason ræður. Var
samkoman "ein sú fjölmennasta sem sést hafði hér á landi, ef ekki sú
fjölmennasta ? og aldrei höfðu áður sést svo margar og jafn-prúðbúnar konur. Þá
var þetta í fyrsta sinn sem íslenzki fáninn ... var hafður uppi á fjölmennri
útisamkomu sem viðurkenndur sérfáni Íslands," en konungur hafði undirritað
frumvarp þess efnis þann hinn sama 19. júní.
Konur vildu nú minnast þessarar miklu réttarbótar á einhvern hátt, sem verða
mætti þjóðinni allri til heilla. Þær ákváðu að beita sér fyrir byggingu
landspítala. "Með því væri réttarbót þessari reistur verðugur minnisvarði"
(SBT). Það var Ingibjörg sem hafði forgöngu um söfnun fjár til stofnunar
sjúkrahússins; var hún formaður landspítalasjóðsnefndar frá stofnun sjóðsins 19.
júní 1915 til æviloka. Vann hún að því með oddi og egg að koma byggingu
spítalans í framkvæmd. Þá var hún einnig formaður Minningargjafasjóðs
landspítala Íslands frá upphafi hans til æviloka, en fé hans var lagt til
framfærslu fátækum sjúklingum. Þakkaði Guðmundur Hannesson prófessor íslenzkum
konum heiðurinn af því, að spítalinn tók til starfa, þær söfnuðu með margra ára
erfiði 300.000 kr., sem reið baggamuninn.
Árið 1922 var Ingibjörg fyrst kvenna kjörin til setu á Alþingi, fulltrúi hins
ópólitíska kvennalista eða C-listans, sem boðinn var fram á vegum hluta
kvennahreyfingarinnar. Var hún landskjörinn alþingismaður 1922?30 og skipaði sér
sæti í Íhaldsflokknum, síðar Sjálfstæðisflokknum. Helztu hugsjónamálin voru
landspítalamálið, bætt fátækralöggjöf og eftirlit með umkomulausum börnum og
gamalmennum, en hún beitti sér einnig fyrir öðrum þjóðþrifamálum, m.a. þeim sem
vörðuðu réttarbætur kvenna, menntamál og listir. "Hún leit ekki á sig fyrst og
fremst sem málsvara kvenna í landinu, heldur þingmann allrar þjóðarinnar" (SBT).
Hún var 2. varaforseti Efri deildar Alþingis 1925?27. "Hún flutti merkt frumvarp
um skipun opinberra nefnda árið 1927. Í því fólst áskorun til ríkisstjórnarinnar
um að konur fengju sæti í nefndum sem skipaðar væru á vegum þingsins og vörðuðu
almenning. Hún sagði að konur hefðu beðið eftir því að vera kallaðar til
samvinnu um fleira en það eitt að kjósa í þau 12 ár sem þær hefðu haft
kosningarétt, en án árangurs. Þessi tillaga hennar náði ekki fram að ganga á
þingi" (Heimastjorn.is). Sagnfræðingur, sem lítur til baka, lýsir ástandinu
þannig: "Þegar Ingibjörg H. Bjarnason var kjörin á þing árið 1922 voru flestir
þeirra karla sem stutt höfðu kvenréttindin horfnir á braut, enda voru róttækustu
tillögur hennar felldar, jafnvel umræðulaust. Það þurfti ekki að ræða svona
kvenréttindaraus. ?Hér er fullkomið jafnrétti milli karla og kvenna og hefur
lengi verið," skrifaði Morgunblaðið árið 1926. Tímar bakslags og andstöðu gengu
í garð, og þeir tímar stóðu fram yfir 1960" (Kristín Ástgeirsdóttir, í erindi um
íslenzka karla og réttindabaráttu kvenna). ? Ingibjörg átti sæti í
landsbankanefnd 1928?32 og menntamálaráði 1928?34, einnig í fjárveitinganefnd
efri deildar og lengst af í menntamálanefnd. Sama ár og hún lét af þingstörfum
var önnur sjálfstæðiskona kjörin til þingsetu, en það var Guðrún Lárusdóttir
rithöfundur (sjá æviágrip hennar). Ingibjörg gegndi þó áfram störfum sem
skólastjóri Kvennaskólans allan þennan tíma og til æviloka, en hún lézt þann 30.
október 1941, á 74. aldursári. Hafði hún verið afburðakennari, ströng, en full
umhyggju, réttlát í skiptum við starfsfólk og nemendur skólans og skildi aðeins
eftir bjartar minningar. Við skólastjórn Kvennaskólans, eftir fráfall hennar,
tók Ragnheiður Jónsdóttir, sem þar hafði kennt áratugum saman og verið sem hægri
hönd hennar.
Ingibjörg var kona aðsópsmikil og verður jafnan talin í fremstu röð kvenna sem
gáfu sig að þjóðmálum, eftir að konum var veittur kosningaréttur 1915. Hún var
fríð kona og virðuleg og hélt þeim einkennum fram á elliár. Hún var ein af þeim
konum, er settu svip á bæinn (SBT). Á efri árum sínum gaf hún stóran sjóð,
15.000 krónur, til að styrkja framhaldsnám námsmeyja skólans erlendis. Og í
erfðaskrá sinni afleiddi hún skólann að eignum sínum að undanskildu því, sem hún
ánafnaði ættingjum og vinum. "Náði því umhyggja frk. Ingibjargar H. Bjarnason
fyrir Kvennaskólanum í Reykjavík út yfir gröf og dauða" (SBT). ? Ingibjörg var
ógift og barnlaus.
Jón Valur Jensson tók saman.
Helztu heimildir:
Kennaratal I, 304.
Íslenzkar æviskrár V, 379 (IHB), 358?9 (Hákon Bjarnason).
Sigríður Briem Thorsteinsson: 'Ingibjörg H. Bjarnason' (= SBT), í ritinu
Kvennaskólinn í Reykjavik 1874?1974 (Rv. 1974), s. 207?224 (með mynd, einnig
mynd af henni ásamt Þóru Melsteð og Ásthildi Thorsteinsson, s. 221). Þá er víðar
fjallað um Ingibjörgu í því 335 blaðsíðna riti, einkum í löngum kafla Aðalsteins
Eiríkssonar (AE), 'Saga skólans', bls. 154 o.áfr.
http://www.althingi.is/cv.php4?nfaerslunr=263
http://www.kvennanet.is/sjalfstaediskonur_a_althingi/
http://kona.bok.hi.is/Kosningarettur/Konur%20fagna.htm ? byggt á
Kvennablaðinu 16. júlí 1915.
http://heimastjorn.is/myndbond/nr/110
Kristín Ástgeirsdóttir: 'Íslenskir karlar og réttindabarátta kvenna' (erindi
flutt 2004):
http://www.feministinn.is/kveikjur/
Einnig ber hér að vísa til æviþáttar Ingibjargar eftir Björgu Einarsdóttur:
'Einingartákn íslenskra kvenna. Ingibjörg H. Bjarnason (1868-1941)' í riti
hennar Úr ævi og starfi íslenskra kvenna II, Rv. 1986.
|
[